Εισήγηση Π.Τότσικα, Αρχιτέκτονα, μέλος της Διαδημοτικής Επιτροπής για την προστασία του Υμηττού
και της Επιτροπής Αγώνα για το Μητροπολιτικό πάρκο στο Ελληνικό,
στο Επιστημονικό Συνέδριο του ΣΑΔΑΣ – Τμήματος Αττικής (20-22/10/2017).
«Ελληνικό – Υμηττός – Γουδή:
Λεηλασία των ελεύθερων – δημόσιων – δασικών χώρων και αντιστάσεις των πολιτών».
Οι ελεύθεροι – δημόσιοι χώροι, κοινά αγαθά.
Το νερό, ο ήλιος, ο αέρας, τα ποτάμια, η θάλασσα, θεωρούνται σήμερα «κοινά αγαθά». Τα βουνά, οι ακτές, οι παραλίες, η γη, ήταν κάποτε «κοινά αγαθά». Σήμερα, ένα μεγάλο μέρος τους, δεν είναι πλέον.
Η συγκέντρωση πληθυσμού, παραγωγικών και εμπορικών δραστηριοτήτων στις πόλεις, είχε ως αποτέλεσμα την ιδιωτικοποίηση ενός μεγάλου μέρους του «χώρου της πόλης». Στην αρχική περίοδο αστικοποίησης, η χωροθέτηση των δημόσιων κτηριακών εγκαταστάσεων (π.χ εκκλησία, σχολεία) και οι δημόσιοι χώροι (πλατείες, δρόμοι), προέκυψαν με βάση τις συλλογικές ανάγκες και ως αποτέλεσμα συλλογικής συμμετοχής των κατοίκων στον σχεδιασμό τους.
Σήμερα, ο χώρος της πόλης περιλαμβάνει δομημένους, αδόμητους και ελεύθερους χώρους που ανήκουν είτε στο κράτος και σε φορείς του δημοσίου, είτε σε ιδιώτες, άτομα ή επιχειρήσεις. Σήμερα, όπου, το κράτος έχει αναλάβει, θεωρητικά, τον σχεδιασμό και την οργάνωση του χώρου των πόλεων, οι χρήσεις γης και οι όροι δόμησης του αστικού χώρου αποτελούν πεδίο ανταγωνισμού όπου συγκρούονται πολλαπλά συμφέροντα, δημόσια και ιδιωτικά.
Οι ελεύθεροι, οι αδόμητοι χώροι σε μια πόλη, αποτελούν συστατικά και σημαντικότατα στοιχεία κοινωνικού εξοπλισμού, όπως και οι κτιριακές εγκαταστάσεις που διατίθενται για χώρους εκπαίδευσης υγείας, πολιτισμού, αθλητισμού, κοινωνικής πρόνοιας κλπ. Μια πλατεία, μια παιδική χαρά, ένα πάρκο, αποτελούν απαραίτητα στοιχεία, ανάσες μιας περιοχής στην οποία κατοικούν χιλιάδες άνθρωποι. Αυτό σημαίνει ότι η «αξιοποίηση» δεν συνδέεται οπωσδήποτε με την δόμηση, το χτίσιμο, το μπετόν και το τσιμέντο, αλλά και με την διατήρηση, το μη χτίσιμο, το πρασίνισμα των ελεύθερων χώρων.
«Στην Ελλάδα της κρίσης, οι πολίτες ξαναανακαλύπτουν τον δημόσιο ελεύθερο χώρο και τον διεκδικούν ως κοινωνικό αγαθό. Ομάδες πολιτών, πρωτοβουλίες γειτονιάς, τοπικές συλλογικότητες οικειοποιούνται το δημόσιο χώρο και αναπτύσσουν τη δράση τους σε αυτόν. Μέσα από συλλογικές πρακτικές αναδεικνύεται ένα πλήθος δυνατοτήτων και προοπτικών για το δημόσιο χώρο που βασίζεται σε ένα άλλο μοντέλο κοινωνικών σχέσεων, παραγωγικών διαδικασιών και οργάνωσης του αστικού χώρου. Ένα μοντέλο στο οποίο οι δημόσιοι ελεύθεροι χώροι είναι κοινά αγαθά» (1).
Η αντιστροφή της σημερινής ζοφερής πραγματικότητας, προϋποθέτει ως πρώτη προτεραιότητα, την ανάκτηση, την προστασία και τον δημοκρατικό έλεγχο του συνόλου των δημόσιων και κοινών αγαθών, μεταξύ των οποίων και των ελεύθερων, δημόσιων χώρων.
Ελληνικό.
Το «Ελληνικό» αποτελεί σήμερα τον τελευταίο μεγάλο δημόσιο, ελεύθερο, αδόμητο χώρο της Αθήνας. Αποτελεί ένα κοινό αγαθό, έναν «κοινό πόρο».
Όπως είναι γνωστό, στο Ελληνικό κάποιοι σχεδιάζουν να γίνει μια μεγάλη «επένδυση», στην οποία προβλέπονται «Ζώνες Ανάπτυξης», «Ζώνες Πολεοδόμησης», ουρανοξύστες ύψους έως 200 μέτρα, δεκάδες πολυόροφες κατοικίες 15-20 ορόφων, Ξενοδοχεία 5 και 7 αστέρων, Εμπορικά Κέντρα – Malls, Κτίρια Γραφείων. Ακόμη, σχεδιάζουν ένα Καζίνο εκεί όπου σήμερα έχει διασωθεί ένα δασάκι 37 στρεμμάτων, δίπλα στην υφιστάμενη και παραχωρούμενη στους «επενδυτές» μαρίνα – λιμάνι για κότερα, που κατασκευάστηκε ως «Ολυμπιακό Ιστιοπλοϊκό Κέντρο», με χρήματα δικά μας. Συνολικά προγραμματίζεται να χτιστούν 3-3.600.000 (!) τετραγωνικά μέτρα.
Με δυό λόγια, κάποιοι σχεδιάζουν να χτίσουν ένα νέο πολεοδομικό συγκρότημα 25-35.000 κατοίκων, σε έναν από τους τελευταίους εναπομείναντες ελεύθερους δημόσιους χώρους στην Αττική. Και όπως λένε, στον ακάλυπτο χώρο ανάμεσα σ΄αυτά τα κτίρια, θα υπάρχει και ένα «Πάρκο» στο οποίο θα περιλαμβάνονται ήδη υπάρχοντα κτίσματα και εγκαταστάσεις περίπου 400.000 τ.μ. Ακόμη, στο «Πάρκο» σχεδιάζεται να μεταφερθεί και το υφιστάμενο παραλιακό Αθλητικό Κέντρο Αγ. Κοσμά, το οποίο τελικά θα εξαφανιστεί μαζί με το δασύλιο που το περιβάλλει και στην θέση του προγραμματίζεται να κτιστούν παραλιακές πολυτελείς κατοικίες που προορίζονται για όσους διαθέτουν πολύ υψηλά εισοδήματα, ντόπιους και ξένους.
Όλα αυτά προγραμματίζονται να γίνουν εν ονόματι της «ανάπτυξης» και της απόδοσης από τους «επενδυτές» στο ελληνικό δημόσιο 915.000 εκατομμυρίων ευρώ τα επόμενα 15 (!) χρόνια, τα οποία βέβαια δεν θα μπουν ποτέ στα δημόσια ταμεία αλλά θα πάνε κατευθείαν στους δανειστές της χώρας μας, για να μειωθεί, λένε, το δημόσιο χρέος, το οποίο σήμερα ξεπερνά επισήμως τα 300 δισεκατομύρια. Δηλαδή, σταγόνα στον ωκεανό του χρέους, το αντίτιμο της ιδιωτικοποίησης του Ελληνικού…
Ακόμη, όλα αυτά προγραμματίζονται να γίνουν εν ονόματι των «θέσεων εργασίας» που θα δημιουργηθούν και οι οποίες υπολογίζονται από 15.000 έως 90.000, ανάλογα με τη φαντασία και το θράσος του καθενός. Για τις συνθήκες εργασίας και το ύψος των αμοιβών, δεν γίνεται βέβαια καμμία αναφορά…
Επισημαίνεται ότι η σύμβαση που υπέγραψε η σημερινή ελληνική κυβέρνηση με τους «επενδυτές» και ψηφίστηκε στη Βουλή, προβλέπει την παραχώρηση για 99 (!) χρόνια, 6.200 στρεμμάτων δημόσιας γης, 3,5 χιλιομέτρων παραλίας, αθλητικών Ολυμπιακών εγκαταστάσεων κόστους άνω των 400 εκ. ευρώ, μεταξύ των οποίων και το προαναφερόμενο «Ολυμπιακό Ιστιοπλοϊκο Κέντρο» – μαρίνα. Ακόμη, προβλέπεται η σύνδεση με το υφιστάμενο δημόσιο δίκτυο οδικών μεταφορών (μετρό, τραμ, υφιστάμενους οδικούς άξονες), το οποίο ήδη μας έχει κοστίσει πολλά δις ευρώ.
Στον αντίποδα, η «Επιτροπή Αγώνα για το Μητροπολικό Πάρκο στο Ελληνικό» θεωρεί ότι ο δημόσιος χώρος του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού και της παραλίας του Αγίου Κοσμά, πρέπει να παραμείνει δημόσιος, να μην ιδιωτικοποιηθεί, να μην δομηθεί περαιτέρω, αλλά, μέσα από μια διαδικασία συμμετοχής κοινωνικών φορέων πολιτών στον σχεδιασμό και στην λήψη των αποφάσεων, σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς, να προκύψει η βέλτιστη λύση δημιουργίας ενός Μητροπολιτικού Πάρκου και η επανάχρηση των υφιστάμενων κτιριακών εγκαταστάσεων για πολιτιστικές, αθλητικές και άλλες κοινωφελείς δραστηριότητες.
Επιπλέον, η Πρωτοβουλία «Ένα Πάρκο για όλους στο Ελληνικό», θεωρεί ότι “μπορεί να διαμορφωθεί ένα εναλλακτικό μοντέλλο κοινωνικής επανοικειοποίησης και συνδιαχείρισης του χώρου του πρ. αεροδρομίου Ελληνικού και της παραλιακής Ζώνης του Αγίου Κοσμά από κοινωνικούς φορείς και συλλογικότητες, με μορφή συνεταιριστική, στα πλαίσια της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, σε αντίθεση με την ιδιωτικοποίηση, την τσιμεντοποίηση και την περιβαλλοντική υποβάθμιση που προωθείται” (2).
Η πρόταση αυτή έχει τεθεί σε μια «κινηματική διαβούλευση», εν αναμονή γενικώτερων εξελίξεων…
Υμηττός.
Ο Υμηττός, εδώ και αρκετές δεκαετίες, βρίσκεται στο επίκεντρο μιας συνολικής και γενικευμένης επίθεσης που στοχεύει στην εξαφάνιση του δημόσιου και δασικού χαρακτήρα του. Ιδιώτες, εκκλησία, κρατικοί φορείς και Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης καταπατούν συστηματικά εκτεταμένες εκτάσεις του βουνού, χτίζουν αυθαίρετα κτίσματα, μεθοδεύουν, σχεδιάζουν και προωθούν μια σειρά από κτιριακές εγκαταστάσεις και δραστηριότητες που έχουν ως αποτέλεσμα την αλλοίωση της φυσιογνωμίας του, ενώ οι αλλεπάλληλες πυρκαγιές και οι εμπρησμοί οδηγούν στη ραγδαία συρρίκνωση των δασικών εκτάσεων (3).
Το 2011, τροποποιήθηκε το Προεδρικό Διάταγμα (Π.Δ) για την Προστασία του Υμηττού, ως αποτέλεσμα της διαπίστωσης ότι το από το 1978 Π.Δ, δεν επαρκούσε πλέον για την ανακοπή της συνεχιζόμενης επέλασης της αυθαίρετης και νομότυπης δόμησης, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την ουσιαστική λεηλασία του βουνού.
Οι θετικές διατάξεις του Π.Δ του 2011, επέκτειναν την απόλυτη προστασία σε μεγαλύτερη έκταση του βουνού. Αυτό δεν άρεσε σε κάποιους ιδιοκτήτες ή φερόμενους ως ιδιοκτήτες, διακατέχοντες ή διεκδικητές δασικών ή γεωργικών εκτάσεων που οι «ιδιοκτησίες τους» είχαν ενταχθεί στις Ζώνες Προστασίας του βουνού, χάνοντας έτσι κάθε ανταλλακτική και εμπορική αξία. Έκτοτε, ξεκίνησαν ένα πόλεμο ενάντια στο νέο Π.Δ για τον Υμηττό, καταθέτοντας στο Συμβούλιο της Επικρατείας αιτήσεις ακύρωσής του Π.Δ. Στο πλευρό τους βρέθηκαν και αρκετοί Δήμαρχοι, απαιτώντας αλλαγή των νομοθετημένων χρήσεων γης και δυνατότητα κατασκεύης στο βουνό διάφορων νέων κτηριακών εγκαταστάσεων.
Το ΣτΕ, με πρόσφατες αποφάσεις του ακύρωσε την ισχύ του Π.Δ 2011 για όσους Δήμους είχαν προσφύγει εναντίον του, θεωρώντας απαραίτητη την σύνταξη Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) και διατήρησε σε ισχύ το Π.Δ του 1978 στους υπόλοιπους δήμους που περιβάλλουν τον Υμηττό! Με βάση αυτή την πρωτοφανή απόφαση του ΣτΕ, το αρμόδιο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, εξέδωσε την επίσης πρωτοφανή απόφαση αναστολής οικοδομικών εργασιών για ένα χρόνο, που δεν αφορά όλους τους δήμους που περιβάλλουν τον Υμηττό, αλλά μόνο όσους είχαν προσφύγει στο ΣτΕ!
Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι, δεν λαμβάνεται καμμία μέριμνα για την επίσημη καταγραφή της εκτεταμένης αυθαίρετης δόμησης στον Υμηττό, η οποία υπογίζονταν πριν μερικά χρόνια σε 7.000 κατοικίες (Εφ.Συντ. 25.9.2017), στην οποία περιλαμβάνονται εκατοντάδες αυθαίρετες βίλλες «τύπου Μαγγίνα» με πισίνες κλπ, οι οποίες είχαν αδειοδοτηθεί ως «αναψυκτήρια» και «πολιτιστικά κέντρα»! Αντιθέτως, σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες, προωθείται η νομιμοποίηση τριών αυθαίρετων οικισμών που βρίσκονται σήμερα στις Ζώνες Προστασίας του Υμηττού και επίκειται η νομιμοποίηση αρκετών άλλων αυθαίρετων οικισμών που βρίσκονται εντός δασικών περιοχών , στα πλαίσια της προώθησης των λεγόμενων «οικιστικών πυκνώσεων», που εμπνεύστηκε ο «οικολόγος» υπουργός κ.Τσιρώνης.
Τέλος, ένας ακόμη σοβαρός κίνδυνος που απειλεί τον Υμηττό προέρχεται από το γεγονός της ολοκλήρωσης της διαδικασίας σύνταξης των Κτηματολογικών Πινάκων των όμορων Δήμων, στους οποίους περιλαμβάνονται και δημόσιες δασικές εκτάσεις στις παρυφές του Υμηττού, ενώ δεν υπάρχουν ακόμη εγκεκριμένοι δασικοί χάρτες. Σύμφωνα με πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (1203/2017), επειδή η διαδικασία του Κτηματολόγιου έχει προηγηθεί σε διάφορες περιοχές της χώρας χωρίς την κατάρτιση δασικών χαρτών, «…αφήνεται χωρίς πλήρη προστασία ο δασικός πλούτος της χώρας, ο οποίος αποτελεί πολύτιμο περιβαλλοντικό αγαθό και ιδίως, αποκόπτονται από τη δημόσια κτήση δασικού χαρακτήρα εκτάσεις και, μάλιστα, ευρισκόμενες πλησίον αστικών περιοχών, αφού τα εγγραφέντα φερόμενα ως δικαιώματα οποιουδήποτε τρίτου επ’ αυτών βαίνουν προς οριστικοποίηση, η δε αμφισβήτησή τους από το Δημόσιο, ακόμη κι αν ευδοκιμήσει, θα έχει μόνον ενοχικές συνέπειες».
Γουδή.
Ο χώρος του Πάρκου Γουδή αποτελεί έναν από τους εναπομείναντες ελεύθερους δημόσιους χώρους της Αθήνας ενώ παράλληλα, διαθέτει το συγκριτικό πλεονέκτημα άμεσης επαφής με τον ορεινό όγκο του Υμηττού. (4).
Το Πάρκο Γουδή αποτελεί ήδη ένα σημαντικό πόλο υπερτοπικού υψηλού πρασίνου, τον μοναδικό σήμερα μεγάλο ελεύθερο δημόσιο χώρο σε μία Αθήνα, που διαθέτει το χαμηλότερο ποσοστό πρασίνου ανά κάτοικο, μόλις 2,5 τ.μ., ανάμεσα στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Αντί να διαφυλαχθεί ο πολύτιμος αυτός χώρος, διαπιστώνουμε με έκπληξη ότι σχεδιάζεται από την σημερινή κυβέρνηση η χωροθέτηση ενός πολύ μεγάλου γηπέδου ποδοσφαίρου, του «Παναθηναϊκού».
Επισημαίνεται ότι στον πυρήνα του Πάρκου έχουν χωροθετηθεί μια σειρά ιδιαίτερα οχλούσες λειτουργίες όπως το Μπάντμιντον, που έφεραν παράνομους δρόμους, ανεξέλεγκτη κυκλοφορία και στάθμευση αυτοκινήτων, ακυρώνοντας έτσι την ιδέα ενός Μητροπολιτικού Πάρκου στο χώρο Γουδή και συγχρόνως καταστρατηγώντας όσα προβλέπουν ο ν.1515/85 για το Ρυθμιστικό της Αθήνας, η σχετική Μελέτη του Ε.Μ.Π, κ.ά .
Το Προεδρικό Διάταγμα 187 Δ΄/2011 για την Προστασία του Υμηττού, στο οποίο συμπεριλαμβάνεται και το Μητροπολιτικό Πάρκο Γουδή, «ενόχλησε» διάφορα συμφέροντα. Εν αναμονή του νέου Π.Δ για τον Υμηττό, είναι σοβαρό το ενδεχόμενο να επανέλθουμε στο προηγούμενο καθεστώς μειωμένης προστασίας του Υμηττού αλλά και της περιοχής που προβλέπεται να γίνει το Μητροπολιτικό Πάρκο Γουδή.
Σε αυτές τις συνθήκες, θεωρούνται από κάθε άποψη απαράδεκτα τα εξαγγελθέντα κυβερνητικά σχέδια για την δημιουργία γηπέδου ποδοσφαίρου στον χώρο του Μητροπολιτικού Πάρκου Γουδή.
Όπως αναφέρεται σε ανακοίνωση της «Πρωτοβουλίας Πολιτών για την Προστασία του Υμηττού» αντικρούοντας τους κυβερνητικούς ισχυρισμούς, «..πάγιο αίτημα των Κινημάτων Πόλης, δεν είναι η κατασκευή γηπέδου ποδοσφαίρου στο Γουδή, αλλά η δημιουργία Μητροπολιτικού Πάρκου…». Ακόμη, «η σύνδεση του ορεινού όγκου του Υμηττού με τον αστικό ιστό, δεν μπορεί να γίνει με την παρεμβολή και την δόμηση ενός τερατώδους γηπέδου ποδοσφαίρου – εμπορικού κέντρου…».
Επίλογος
Στον βαθμό που ο κοινωνικός και οικολογικός μετασχηματισμός της παραγωγής με βάση τις συλλογικές ανάγκες αποτελεί σήμερα ένα κεντρικό στόχο, θεωρώ ότι το πρώην αεροδρόμιο Ελληνικού, η παραλία του Αγίου Κοσμά, το Γουδή, ο Υμηττός, μπορούν να αποτελέσουν πεδία εφαρμογής πολιτικών που να προωθούν την κοινωνική επανοικειοποίηση μέσα από τη συνδιαχείριση και την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία .
Διεθνοποιώντας το ζήτημα αυτό, είχα επισημάνει στην παρέμβασή μου στην «Οικοσοσιαλιστική Συνάντηση» της Γενεύης, το 2014:
«…Στην Ελλάδα, πραγματοποιείται τις τελευταίες δεκαετίες ένας βαθύς κοινωνικός και οικολογικός μετασχηματισμός… Τόσο το ζήτημα του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού όσο και της προστασίας του Υμηττού μπαίνουν στην τελική τους φάση…Κάνουμε έκκληση για την διάσωσή τους και την μετατροπή τους σε Πόλους Αναψυχής και Πολιτισμού…» (5).
Να υπερασπιστούμε το δημόσιο συμφέρον.
Να επανασχεδιάσουμε την πόλη με βάση τις κοινωνικές ανάγκες.
Να υπερασπιστούμε τους δημόσιους και ελεύθερους χώρους ως «κοινά αγαθά»
……………………………………………………………………………………………………………………………………
(1)Κείμενο «Ομάδας Αρχιτεκτόνων για το Ελληνικό», 15η Biennale Βενετίας, 2016
(2)Πρωτοβουλία «Ένα Πάρκο για όλους στο Ελληνικό», 2015
(3) Υπόμνημα της «Διαδημοτικής Επιτροπής για την προστασία του Υμηττού», 2015
(4) Κοινό Κάλεσμα «Διαδημοτικής Επιτροπής για την προστασία του Υμηττού» και «Επιτροπής Αγώνα για το Μητροπολιτικό Πάρκο Γουδή», 4.4.2017
(5) Πάνος Τότσικας, Εισήγηση στην «Οικοσοσιαλιστική Συνάντηση», Γενεύη, 2014