Πανηγυρικό χαρακτήρα είχε το δημοσίευμα της ΑΥΓΗΣ με τίτλο Ξεκινά η αντίστροφη μέτρηση για το Ελληνικό (16 Ιουνίου), όπως, άλλωστε, και ανάλογα άρθρα που είδαν το φως της δημοσιότητας, μετά την κατάθεση από τη Lamda Developement του Σχεδίου Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης (ΣΟΧ), του σχεδίου δηλαδή χωρικής επένδυσης και επενδυτικής ταυτότητας του ακινήτου.
Κήρυξη; Ποια κήρυξη;
Μεταξύ άλλων, στο κείμενο της ΑΥΓΗΣ αναφέρονται και τα εξής: «Για την εκκρεμότητα με την Αρχαιολογία η πλευρά του υπουργείου Πολιτισμού υποστήριξε πως μέχρι στιγμής δεν υπάρχει αίτημα ώστε να συζητηθεί στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) η κήρυξη μεγάλου τμήματος της έκτασης του πρώην αεροδρομίου σε αρχαιολογικό χώρο». Προφανώς πρόκειται περί λάθους(;). Ουδείς εχέφρων άνθρωπος από την «πλευρά του υπουργείου Πολιτισμού» θα μπορούσε να ισχυριστεί κάτι τέτοιο, αφού είναι σε όλους γνωστό πως η πρόταση (και όχι αίτημα, βέβαια) της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων για οριοθέτηση-κήρυξη του αρχαιολογικού χώρου του Ελληνικού είναι αρκετά παλιά ιστορία, η οποία μπλόκαρε συνεχώς λόγω μικροπολιτικών συμφερόντων και σκοπιμοτήτων, μπήκε στο… συρτάρι το 2014 από την τότε πολιτική ηγεσία, επανακατατέθηκε επικαιροποιημένη το καλοκαίρι του 2016, εμφανίστηκε δε στην Ημερήσια Διάταξη του ΚΑΣ στη συνεδρίαση της 1ης Νοεμβρίου 2016, χωρίς ωστόσο να συζητηθεί!
Έκτοτε, η αδικαιολόγητη καθυστέρηση της εισαγωγής του θέματος στο ΚΑΣ έχει προκαλέσει έντονες διαμαρτυρίες από πολλές πλευρές, ερώτηση 18 βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ στη Βουλή στις 15/2, αλλά και καταγγελία του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, που, με ψήφισμα της Γενικής του Συνέλευσης στις 27/3 «απαίτησε από το Υπουργείο Πολιτισμού το οποίο είναι καθ΄ ύλην αρμόδιο για τη συνταγματική προστασία των μνημείων να πάρει ξεκάθαρη θέση και να εισαγάγει αμέσως το θέμα στο ΚΑΣ. Σε αντίθετη περίπτωση», συνέχιζε το ψήφισμα, «θα έχει και αυτό συνομολογήσει σε μια ακόμη αυθαιρεσία από τις πολλές που σωρεύονται στην υπόθεση Ελληνικό και, βέβαια, θα είναι υπόλογο (και) απέναντι σε οποιαδήποτε καταστροφή προκύψει από την παράδοση μιας ακόμη δημόσιας έκτασης σε ιδιωτικά συμφέροντα».
Μνημόνιο; Ποιο Μνημόνιο;
Το άρθρο της ΑΥΓΗΣ, ωστόσο, συνεχίζει σημειώνοντας πως: «Επιπλέον στο υπουργείο θεωρούν πως καλύπτονται από το μνημόνιο (MoU) (εν. που) υπέγραψαν με την Ελληνικό Α.Ε. για το συγκεκριμένο θέμα». Πράγματι, στις 22 Μαΐου 2017 το Κυβερνητικό Συμβούλιο Οικονομικής Πολιτικής (ΚΥΣΟΙΠ) ενέκρινε ένα σχέδιο γενικού Μνημονίου Συναντίληψης και Συνεργασίας μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και της εταιρείας Ελληνικό Α.Ε. Η απόφαση αυτή περιεβλήθη με επισημότητα δημοσιευόμενη στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ Β’ 1862/26.5.2017). Όμως, στη δισέλιδη απόφασή του, μέσα σε δεκατρείς στίχους, το Συμβούλιο παραλείπει(;) να αναφέρει το αντικείμενο της συνεργασίας και, αν και εγκρίνει Περιεχόμενα, δεν δημοσιεύει το Περιεχόμενο. Διαβάζοντας κανείς την απόφαση ενημερώνεται για τους τίτλους των άρθρων και αναζητεί στο πίσω μέρος της σελίδας το ίδιο το σχέδιο. Ματαίως. Μένει με την απορία: πού είναι το αναφερόμενο «ως ανωτέρω μνημόνιο»; Τι ακριβώς ενέκρινε το ΚΥΣΟΙΠ;
Πάμε πάλι. Διαβάζει κανείς στο ΦΕΚ: «Εγκρίνουμε την πρόταση του Υπουργείου ως προς το ανωτέρω σχέδιο γενικού μνημονίου συναντίληψης και συνεργασίας ως προς όλα τα άρθρα του». Η απόφαση λοιπόν εγκρίνει σχέδιο μνημονίου που υπέβαλε το ΥΠΠΟΑ. Επομένως το ΚΥΣΟΙΠ έκανε, ας πούμε, προσυμβατικό έλεγχο, όπως κάνει το Ελεγκτικό Συνέδριο; Και πώς διασφαλίζεται ποια εκδοχή του κειμένου θα υπογραφεί; Και πότε θα υπογραφεί; Θα υπογραφεί; Ας μην κοροϊδευόμαστε. Η μη δημοσίευση του ίδιου του Μνημονίου δεν είναι παράλειψη. Στοχεύει στην «τακτοποίηση» των αρχαιολογικών εκκρεμοτήτων που τόσο ταλάνισαν κυβέρνηση κι επενδυτή, διασφαλίζοντας τη δυνατότητα παρεμβάσεων για την οριστικοποίηση της τελικής εκδοχής, μέχρι να τεθούν οι υπογραφές.
Η σύναψη Μνημονίων Συνεργασίας για την αρχαιολογική παρακολούθηση των εργασιών εμφανίζεται για πρώτη φορά με τον μνημονιακό νόμο των στρατηγικών επενδύσεων (Ν. 4072/2012), γνωστών και ως fast track. Εκεί, καθώς αναγνωρίζεται (τουλάχιστον) η υποχρέωση του κράτους περί προστασίας των αρχαιοτήτων ως υπέρτατων δημόσιων κοινωνικών αγαθών, εξουσιοδοτείται η Αρχαιολογική Υπηρεσία (και όχι ο Υπουργός) να συνάπτει Μνημόνια Συνεργασίας με αυτό το αντικείμενο. Στο παράρτημα του νόμου δημοσιεύεται και το πρότυπο του σχετικού Μνημονίου. Υπάρχει δε ρητή αναφορά πως το Μνημόνιο είναι δεσμευτικό, ενώ προβλέπει ποινικές κυρώσεις και αποζημίωση για την περίπτωση παράβασης του Αρχαιολογικού Νόμου και παρακώλυσης του έργου της Εφορείας Αρχαιοτήτων.
Νομιμότητα; Ποια νομιμότητα;
Όμως, το σχέδιο μνημονίου για το Ελληνικό δεν έχει νομικό έρεισμα! Ούτε ο νόμος του Ελληνικού (Ν. 4062/2012) ούτε ο νόμος του ΤΑΙΠΕΔ (Ν. 3986/2011) ούτε η κυρωθείσα σύμβαση αγοραπωλησίας μετοχών (Ν. 4422/2016) περιλαμβάνουν εξουσιοδοτική διάταξη για σύναψη μνημονίου. Επομένως, πώς καθίσταται αυτό δεσμευτικό και για τις δύο πλευρές; Και πώς διασφαλίζεται το δημόσιο συμφέρον από μια σύμβαση που λίγο πολύ έχει ισχύ ιδιωτικού συμφωνητικού; Ακόμη παραπέρα, πώς δεσμεύεται ο επενδυτής, η Lamda Development, σε κάτι που δεν υπογράφει ο ίδιος;
Φυσικά, όταν ανακοινώθηκε η απόφαση του ΚΥΣΟΙΠ, μερίδα του Τύπου έσπευσε, εμφανώς ανακουφισμένη, να πείσει το αναγνωστικό κοινό ότι η απουσία εξουσιοδοτικής διάταξης θεραπεύτηκε με τον πανηγυρικό τύπο που ενδύθηκε η απόφαση και ότι η εγκυρότητα και δεσμευτικότητα της ειδικής διαδικασίας που ορίζει είναι τόση, ώστε να υπερισχύει των γενικών διατάξεων του Αρχαιολογικού Νόμου. Τώρα, επιτέλους, στις 15/6, μπόρεσε η Lamda Development, να καταθέσει το Σχέδιο Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης. Γιατί τόσο καιρό δεν μπορούσε, επειδή εκκρεμούσε η πρόταση κήρυξης τμήματος της έκτασης ως αρχαιολογικού χώρου!
Επομένως, αφού κανείς δεν είχε δει ως τώρα (παρά μόνο στη διαφήμιση) το master plan, κανείς δεν ήξερε πού σκοπεύει να χτίσει, τι θα χτίσει, πού θα είναι το πάρκο κ.λπ., τι ακριβώς θα ρυθμίζει το Μνημόνιο Συνεργασίας; Και τι σημαίνει η φράση, που αναπαρήχθη από όλα σχεδόν τα ΜΜΕ «[το μνημόνιο]θα προσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίο θα εμπλέκεται η αρχαιολογική υπηρεσία στα έργα»; Υπάρχουν πολλοί τρόποι; Τρομακτικοί οι συνειρμοί, αν συνδυαστεί ο τρόπος της εμπλοκής της υπηρεσίας με τη ρητή πρόβλεψη στη σύμβαση/νόμο του Ελληνικού για αρχαιολογική παρακολούθηση από… τον εργολάβο, ο οποίος, άμα σκοντάψει σε αρχαίο, θα ειδοποιήσει την εταιρεία, η εταιρεία το Γραφείο Ελληνικού, το Γραφείο Ελληνικού την υπηρεσία και πάει λέγοντας.
Το Γραφείο Ελληνικού, από την άλλη, παρά τον θεσμικό του ρόλο, δε φάνηκε να άσκησε κάποια αρμοδιότητα στην ιστορία αυτή. Στο σκεπτικό της απόφασης λ.χ., δεν εντοπίζουμε έγγραφό του. Ούτε έγγραφο των υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ φυσικά. Ούτε γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Διοίκησης για την Αξιοποίηση της Δημόσιας Περιουσίας (ΚΣΔΑΔΠ) –κυβερνητικό όργανο αυτό, συγκροτημένο με τον νόμο του ΤΑΙΠΕΔ. Μήπως το ΚΥΣΟΙΠ υποκατέστησε τους καθ’ ύλην αρμόδιους φορείς και υπερέβη τα εσκαμμένα. Ποιος ο ιθύνων νους όλων των ανωτέρω, άραγε;
«Να δεις τι σου ’χω για μετά…»
Η παρτίδα πόκερ που παίζεται γύρω από την υπόθεση του Ελληνικού είναι για γερά νεύρα. Και θα συνεχιστεί για καιρό. Καθώς το διακύβευμα παραμένει πολύ μεγάλο, τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο, η εικόνα θα παραμένει θολή, μέσα από την επικοινωνιακή διαχείριση του ζητήματος και τις αλλεπάλληλες μπλόφες.
Από την άποψη αυτή, το τι θα γίνει τελικά στο Ελληνικό παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα. Οι εξελίξεις των τελευταίων ημερών ουδόλως ξεκαθάρισαν τα πράγματα, παρά την προσπάθεια που καταβλήθηκε να μας πείσουν για το αντίθετο. Άλλωστε, ακόμη κι όσοι παριστάνουν πως βρήκαν τρόπο να παρακάμψουν τον Αρχαιολογικό Νόμο, την Αρχαιολογική Υπηρεσία, το ΚΑΣ, ίσως-ίσως ακόμη και το ΚΣΔΑΔΠ(;), ξέρουν καλά τα πραγματικά τους όρια.
Στην ουσία, ακόμη και το χρονοδιάγραμμα που επισήμως παρουσίασε ο Υπουργός Επικρατείας και παραπέμπει στην επόμενη φάση της παρτίδας τον ερχόμενο Νοέμβρη, αποσιωπά πως μέχρι τότε δε μπορεί έτσι κι αλλιώς να γίνει τίποτα, καθώς εκκρεμεί για τον Οκτώβρη η εκδίκαση στο Συμβούλιο της Επικρατείας της προσφυγής που έχει καταθέσει η Επιτροπή Αγώνα για το Μητροπολιτικό Πάρκο στο Ελληνικό, κατά της Υπουργικής Απόφασης Κονιόρδου που επικύρωνε τη γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ) περί της μη κήρυξης ως διατηρητέων μνημείων σειράς κτισμάτων στο Ελληνικό (αυτής της ΥΑ που το θέμα της αναπέμφθηκε και ξε-αναπέμφθηκε στο ΚΣΝΜ από την ίδια την υπουργό, προ ημερών…). Βλέπετε, εκτός από κείνους που αντιμετωπίζουν εαυτούς ως κεντρικούς, υπάρχουν κι άλλοι παίκτες στο παιχνίδι! Που δεν κρύβονται ούτε μπλοφάρουν. Και που μπορούν να γυρίσουν την παρτίδα εκεί που κανείς δεν το περιμένει.
* Στάθης Γκότσης, Ιστορικός στο Υπουργείο Πολιτισμού, μέλος του ΔΣ του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων